Quít - Trần bì: Còn gọi là quyết, hoàng quyết, trần bì, thanh bì, mandarinier (Pháp).
Tên khoa học: Citrus deliciusae Tenore, Citrus nobilis var Deliciosa Swigle. Thuộc họ cam.
Cây quít cho ta các vị thuốc sau đây:
1. Trần bì là vỏ quít phơi càng để lâu càng quý và tốt.
Trong nhân dân thường lưu truyền câu để chỉ rõ tầm quan trọng này "nam bất ngoại trần bì, nữ bất ly hương phụ".
Có nghĩa là chữa bệnh cho nam giới không thể thiếu vị trần bì, chữa cho nữ giới không thể không dùng vị hương phụ.
2. Quất hạch là hạt quít phơi khô.
3. Thanh bì là vỏ quả quít còn xanh.
 |
| Trần bì chữa bệnh gì? |
Mô tả cây?
Quí là một cây nhỏ, lá mọc so le, đơn, mép có răng cưa, vỏ có mùi thơm đặc biệt. Hoa nhỏ, màu trắng, mọc đơn độc ở kẽ lá. Quả hình cầu hai đầu dẹt, màu vàng cam, hay vàng đỏ, vỏ mỏng nhẵn hay hơi sần sùi, dễ bóc. Mùi thơm ngon, nhiều hạt.
Phân bổ thu hái?
Quí được trồng khắp mọi nơi trong nước ta. Nhiều nhất các tỉnh Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên, Nam Định, Hà Nam, Bắc Cạn, Thái Nguyên, Bắc Giang, Bắc Ninh vv... Tại Trung Quốc, ngoài cây cùng loài với quí ta, người ta còn trồng một số loài quít khác và cũng cho vị trần bì và quất hạch như cây đại hồng cam và cây châu quyết. Ở Việt Nam, ngoài cây quít ngọt, ta còn dùng vỏ nhiều loại cây quít khác chưa ai xác định tên khoa học, như quít giấy, quít tàu, quít nuốm vv...
Thành phần hoá hoạc
Trong quả quít vỏ chiếm 22-22.5%, nước quít chiếm 28-56%, hạt 1,3-2.5%, các thứ khác 0,3%.
Vỏ quít còn tươi chứa tinh dầu 3.8% (2000-2500 quả cho 1 lit tinh dầu), nước và thành phàn bốc hơi được 61.25% hesperidin, vitamin A, B và chừng 0.8% tro.
Khi phơi khô để lâu như trần bì, chất gì tá dụng hiện chưa ai nghiên cứu.
Tinh dầu quít là một chất lỏng màu vàng nhạt, có huỳnh quang xanh, mùi thơm dễ chịu. Tỷ lệ trọng 0.853-0.858. Thành phần chủ yếu trong tinh dầu quít là D.limonen, một ít xitrala, các andehyt nonylic và đexylic, chừng 1% Metylanthranilatmetyl.
Trong nước quít có đường 11,6%, axit xitric 25, vitamin c (22-40mg trong 100g), caroten.
Hạt quít chưa được nghiên cứu: Người ta mới chỉ định lượng độ tro chừng 0.2%.
Trong lá quít có chứa 0.5% tinh dầu.
Công dụng và liều dùng
Ngoài công dụng của quả quít trong thực phẩm, vỏ và lá quít để chế tinh dầu, quít còn là một vị thuốc rất quan trọng và rất thông dụng trong đông y và trong nhân dân.
Thao tài liệu cổ: Trần bì vị cay, đắng, tính ôn vào hai kinh tỳ và phế, hạt vị đắng tính bình, vào hai kinh can và thận. Có tác dụng kiện tỳ, lý khí, táo thấp, hoá đờm. Tác dụng của lá cũng như hạt.
 |
| Trần bì |
Liều dùng hàng ngày: 4-12g hay hơn.
Quất hạch chữa sa đì (thiên truỵ, hòn dái sưng đau) ngày dùng 6-12g hay 16g.
Nước quít uống trong khi say rượu, giải khát, thêm vitamin bồi bổ.
Lá quít hơ nóng đắp chữa đau bụng, ho, sưng vú. Có khi phơi khô sắc uống như vỏ quít. Ngày dùng 6-12g.
Một số bài thuốc trần bì?
Trị tiêu chảy: Trần bì, Cam thảo, Thương truật, Hậu phác, lượng bằng nhau, tán bột, trộn đều, mỗi lần uống 4 - 6g, ngày uống 2-3 lần, hoặc sắc uống (Bình Vị Tán - Hòa Tễ Cục phương).
Trị ho có đờm (do cảm hàn), ho do họng viêm, phế quản viêm: Bạch linh 12g, Trần bì 6g, Khương bán hạ 6g, Cam thảo 4g, Gừng tươi 2 lát, sắc uống (Nhị Trần Thang - Hòa Tễ Cục phương).
Trị tiêu hóa rối loạn, trẻ nhỏ suy dinh dưỡng: Đảng sâm 8g, Bạch truật 8g, Bạch linh 8g, Chích thảo 4g, Trần bì 6g, sắc uống hoặc làm thuốc hoàn tán (Dị Công Tán - Tiểu Nhi Dược Chứng Trực Quyết).
Trị nguyên khí suy yếu, ăn uống không tiêu hoặc tạng phủ không điều hòa, dưới tim có hòn khối:
Quất bì, Chỉ thực (sao với trấu cho vàng) đều 40g, Bạch truật 80g. tán nhuyễn. Lấy Lá sen gói thuốc lại, làm thành viên, to bằng hạt đậuxanh lớn. mỗi lần uống 50 viên (Quất Bì Chỉ Truật Hoàn – Lan Thất Bí Tàng).
Trị tiêu chảy kèm bụng sôi, bụng đau: Bạch truật (thổ sao) 12g, Phòng phong (sao) 8g, Bạch thược (sao) 8g, Trần bì (sao) 6g. Tán bột, mỗi lần uống 4- 6g, ngày 2-3 lần,hoặc sắc uống (Thống Tả Yếu phương - Cảnh Nhạc Toàn Thư).
Trị trẻ nhỏ bị chứng Tỳ cam, tiêu chảy: Quất bì 40g, Thanh bì, Kha tử nhục, Chích thảo đều 20g. Tán bột, mỗi lần dùng 8g, sắc với 1 chén nước còn 6 phân, uống ấm trước bữa ăn (Ích Hoàng Tán – Ấu Khoa Loại Túy).
Trị tiêu chảy: Quất bì 12g, Sinh khương 8g, sắc uống (Quất Bì Thang - Lâm Sàng Thường Dụng Trung Dược Thủ Sách).
Trị ho do họng viêm, phế quản viêm nhẹ: Trần bì 6g, Cát cánh 6g, Tô diệp 6g, Cam thảo 4g, sắc uống (Lâm Sàng Thường Dụng Trung Dược Thủ Sách).
Trị tuyến vú viêm cấp: Hàn Thiệu Minh dùng mỗi ngày Trần bì 30g, Cam thảùo 6g,sắc uống.Trị88 ca, kết qủa: khỏi 85 ca (Trung Hoa Ngoại Khoa Tạp Chí 1959, 4: 326).
Trị phế quản viêm mạn, ho nhiều đàm: Trấn Lương Hoa dùng Trần bì 6g, Bán hạ 6g, Bạch linh 10g, Đương qui 20g, Cam thảo 6g, Gừng 3 lát, tùy chứng gia giảm.Trị 33 ca,kết qủa tốt 17 ca, đỡ nhiều 14 ca, không kết qủa 2 ca (Triết Giang Trung Y Tạp Chí 1985, 1: 18).
Nguồn Cây thuốc và vị thuốc Việt Nam
Đơn vị chia sẻ thông tin
- Nhà Thuốc Thân Thiện - Friendly Pharmacy
- Hotline: 0916893886 - 0856905886
- Website: nhathuocthanthien.com.vn
- Địa chỉ: Số 10 ngõ 68/39 đường Cầu Giấy, phường Quan Hoa, quận Cầu Giấy, Hà Nội
Điểm 4.6/5 dựa vào 87 đánh giá
